Reallıqdan rəqəmsallığa – memarlığın əsrlər boyu keçdiyi yol indi tamamilə yeni bir mərhələyə qədəm qoyur. Əsrlər boyu memarlıq insanın ruhunu, zamanla dəyişən zəkasını və dünyaya baxış tərzini əks etdirən səssiz bir dil olub. Mağara divarlarında çəkilən sadə təsvirlərdən nəhəng piramidalara, antik məbədlərdən səmaya qalxan müasir göydələnlərə qədər hər tikili bir dövrün fəlsəfəsini daşıyırdı. Bu tikililər sadəcə fiziki məkan deyil, həm də insanlığın suallarına verilmiş maddi cavablar idi. İndi isə memarlıq başqa bir mərhələyə qədəm qoyur – rəqəmsal transformasiyaya.
Rəqəmsal memarlığa keçidin əsas mərhələləri
Əlində qələm və kağızla xəyalını kağıza köçürən memarın yeri artıq çoxdan dəyişib. Bu gün memar rəqəmsal aləmin içində yaşayır, orada yaradır və orada inşa edir. Kompüter Dəstəkli Dizayn (CAD) proqramları, 3D modelləşdirmə texnologiyaları artıq sadəcə alət deyil, memarın fikrinin, xəyalının inşa dilidir. Frank Gehry-nin əyri səthləri, qeyri-mümkün görünən formaları CAD proqramları ilə gerçəkləşdi. Artıq xəyalların fiziki sərhədi yoxdur.
İndi bir binaya baxmaq, onun maketini əllə çevirmək deyil, onun içində VR vasitəsilə gəzmək, onun pəncərəsindən şəhərə baxmaq, onun kölgəsini hiss etmək deməkdir. Virtual və artırılmış gerçəklik texnologiyaları kağız memarlığını yalnız görünən deyil, hiss edilən, yaşanan bir təcrübəyə çevirir. Bu təcrübədə isə müştəri müşahidəçi yox, iştirakçıdır, prosesin içindədir.
Rəqəmsal memarlıqda virtual reallıq və təcrübə
Bu səssiz inqilabın ən qəfil və əhəmiyyətli qəhrəmanlarından biri isə süni intellekdir. AI memarın həm köməkçisi, həm güzgüsüdür. O, analiz edir, alternativlər təklif edir, optimallaşdırır. Bir memarın çəkmək istədiyi formanın alternativlərini saniyələr içində təqdim edə bilir. Yaxud da şəhər planlamasında nəqliyyat axınlarını optimallaşdıraraq insanların gündəlik həyatına toxuna bilir. Bu artıq yalnız formanın və estetikanın deyil, funksiyanın və davamlılığın da dizaynıdır.
3D printer texnologiyaları isə memarlığı artıq sənayedən sənətə bir addım da yaxınlaşdırır. Fiziki inşa prosesi materiala minimal müdaxilə ilə, tullantısız və daha yaradıcı şəkildə baş verir. Binalar artıq yalnız daş və betondan deyil, məlumat və alqoritmlərdən inşa olunur.
Lakin bu parlaq gələcək öz içində kölgələri də daşıyır. Yeni texnologiyalarla ayaqlaşmaq üçün memarın daima öyrənməsi, adaptasiya olması lazımdır. Rəqəmsal alətlərin bahalılığı, informasiya təhlükəsizliyi riskləri və texnologiyaya çıxışda qeyri-bərabərlik bu transformasiyanın bərabər paylanmadığını göstərir. Həmçinin, texnologiyanın sürətli irəliləyişi memarın sosial və etik məsuliyyətini də artırır.
Rəqəmsal transformasiyanın yaratdığı yeni çətinliklər
Bütün bu inkişafların fonunda gələcəyin memarlığı artıq təkcə fiziki dünya ilə məhdudlaşmır. Metaverse kimi virtual platformalarda memarlar binalar inşa edir, istifadəçilər bu məkanlarda yaşayır, görüşür, yaradırlar. Bu isə memarlığın tərifini yenidən yazmaq deməkdir. Artıq memarlıq sadəcə fiziki məkanı deyil, virtual təcrübəni də dizayn etməyi öz öhdəsinə götürür.
Memarlıq rəqəmsal transformasiya ilə yeni bir dövrə qədəm qoyur. Bu dövr, yaradıcılığın sərhədsizləşdiyi, informasiya ilə inşanın iç-içə keçdiyi bir dövrdür. Bəlkə də ən əsası, bu transformasiya memarlığı yenidən insana qaytarır — daha intuitiv, daha interaktiv və daha dayanıqlı bir formada. Memarlıq yenə bizi formalaşdırır. Amma bu dəfə rəqəmsal parıltıların içində, texnologiyanın dilində danışaraq…
Yaradıcılığı alqoritmlərə həvalə etdikdə, memarlıq hələ də sənət hesab olunacaqmı?